تغذيه زنبور عسل
تغذيه طبيعی و تغذيه مصنوعی از منابع تغذيه زنبور عسل هستند.
الف) تغذيه طبيعی
١ شهد (نوش): نوش يا نکتار، شربت رقيقی است که به وسيله سلول های مخصوصی بهنام سلول های نوش زا ١ ترشح می شود، اين سلول ها در قاعده گلبرگ ها قرار گرفته ولی ممکن است درساير قسمت های گياه حتی در روی دمبرگ و برگ گياهان نيز وجود داشته باشد. در صورت اخير،آن را سلول های نوش زای خارج از گل می نامند. برای ترشح نوش سلول های نوش زا بايد آب فراوانیجذب و آن را همراه با مواد قندی و ساير ترکيبات نوش از جدار نازک خود خارج کنند. نوش گياهانپس از ترشح در اثر تبخير غليظ شده و به علت اختلاف فشار اسمزی که با مايع داخلی سلول هاینوش زا پيدا می کند، ترشح بيش تر نوش را باعث می شود.
عوامل مؤثر در ترشح شهد
نوع گياه: توليد نوش در گياهان متفاوت است. به طورکلی اکثر گياهان زينتی به خصوصآن ها که پَرپَر هستند، مانند: رُز، کوکب، داودی و … از نظر ترشح نوش خيلی فقير هستند. گل هایسيب زمينی، گوجه فرنگی، چغندرقند و عده ديگر از محصولات زراعتی برای تهيه نوش کم تر مورداستفاده زنبور قرار می گيرند.برعکس گياهانی مانند: اسپرس، يونجه، انواع شبدر، پنبه، عده ای از کدوئيان و شکوفه بعضیاز گياهان مانند: آويشن، کاکوتی، انواع تمشک، سماق، زيرفون، کنگر وحشی از منابع با ارزش نوشهستند.
نوع و رطوبت خاك: هر قدر رطوبت خاک بيش تر باشد، گياهان شاداب تر هستند و آب کافیدر اختيار سلول های نوش زا قرار دارد. کمبود رطوبت و خشکی خاک، مانع ترشح نوش می شود.به همين دليل يک بارندگی شبانه در فصل عسل که متعاقب آن روز گرم و آفتابی باشد، ترشح نوش رابه شدت زياد می کند.
سقوط ناگهانی درجه حرارت: در بهار و تابستان حتی اگر همراه با بارندگی باشد، ترشح نوشگل را متوقف می کند. درمراتع و نقاط کوهستانی گاهی گياهان گلدار وحشی زياد ديده می شوند، ولیپايين بودن درجه حرارت که اغلب به دنبال يک بارندگی صورت می گيرد، اگر به مدت چند روز ادامه
٨٠يابد، موجب تلفات شديد در زنبور عسل دراثر بی غذايی می شود. زيرا در درجه حرارت پايين تبديلنشاسته به قند به کندی صورت می گيرد.
بادهای تند و گرم: نيز موجب تبخير شديد در سلول های گياهی می شود و شدت ترشح نوشرا کم می کند.
نور: در هوای مه آلود ترشح نوش کم شده و به عکس در مجاورت نور کافی به خصوص متعاقبيک بارندگی و هوای نسبتاً گرم ترشح نوش چندين برابر می شود.
٢ گرده: بقای کلنی زنبور عسل به خصوص در هنگام توليد نسل بستگی به ميزان گرده داردکه در دسترس آن هاست. اگرچه در موارد خاص زنبوران می توانند بدون استفاده از گرده نوزادانخود را پرورش دهند ولی در اين حالت تعداد نوزادان پرورش يافته ناچيز و به قيمت زندگی زنبورانپرستار تمام می شود.گرده ی گل برای زنبوران به خصوص نوزادان آن ها منبع مواد سفيده ای (پروتئين)، چربی ونشاسته بوده و حاوی مقدار کافی ويتامين و مواد حياتی ديگر است. يک کندوبه طور متوسط سالانهدر حدود ٣٥ کيلوگرم گرده جمع آوری و مصرف می کند.
مكانيسم جمع آوری گرده: ابتدا زنبور خود را روی پرچم می کشاند با آرواره های خودبساک ها را فشرده می کند و با زبان خيس کرده تا دانه های گرده خيس و چسبناک شوند. بدي نترتيب،مقاديری گرده به قطعات دهان، موهای سر و ساير قسمت های بدن به خصوص زير سينه و شکممی چسبد. موهای منشعبی که سطح بدن و اندام های مختلف زنبور عسل را پوشانيده برای چسبيدن ونگاه داری گرده به وجود آمده اند. پس از آن که به ترتيب فوق مقداری گرده جمع آوری شد، زنبور شروعبه پرس زدن و جمع کردن اين گروه از سر و ساير قسمت های بدن و انتقال آن بر روی ساق پاهای عقبیمی کند. اين عمل ممکن است در موقعی صورت گيرد که حشره در محلی موقتاً استراحت می کند و يااين که اغلب در حال پرواز و هنگامی که در جست و جوی گل ديگريست. در هر حال دانه های گردهمرطوب از روی قطعات دهان و موهای سر توسط پاهای جلويی جمع آوری شده و پاهای ميانی معمولاًگرده های آزادی را که روی موهای سينه و سطح زيرين شکم قرار دارند، جمع آوری می کند. در عينحال گرده هايی که توسط دو جفت پای جلويی جمع آوری شده به پاهای عقبی که در ثلث خلفی آن درقسمت داخل منطقه ای وجود دارد که مجهز به چند رديف موهای ريز بوده و توده های گرده در آن جاجمع می شوند. اين قسمت را اصطلاحاً سبد گرده می گويند.در عمل انتقال گرده بر روی سبد گرده بند اول پنجه پاهای سوم اهميت بسيار دارد. در کارگراناين بند نسبت به ساير بندها پهن تر و دارای رديف های مشخص از موهای زبر و درشت است که شانه
ناميده می شود.وقتی که توده گرده به ترتيب فوق جمع آوری شد، زنبور کارگر با عجله به کندو باز می گردد و به
محض رسيدن به علت گرسنگی از پرستاران غذا می گيرند و يا اين که از ذخيره عسل می خورند. درهر حال پس از لحظه ای زنبور آماده خالی کردن بار خود در داخل سلول های مربوطه است.
برای اين
منظور معمولاً زنبورها سلول هايی را که بلافاصله بعد از سلول های پرورش نوزاد قرار دارند، برایذخيره گرده انتخابمی کنند. اين سلول ها اغلب به صورت نيم حلقه ای دراطراف منطقه نشو و نماینوزادان در روی شان ها ملاحظه می شود. برای قراردادن توده های گرده جمع آوری شده، زنبور کارگرلبه سلول را با پای جلويی خود نگاه داشته و بدنش را طوری خم می کند که انتهای شکم آن به لبه مقابلسلول برسد، در اين حالت پاهای عقبی خود را به صورت آزاد در داخل سلول رها کرده و با پاهایميانی توده گرده را از روی ساق پا به داخل می زدايد. فشردن گرده در داخل سلول و صاف کردنسطح آن بر عهده زنبورهای جوان است. اين زنبورها به محض برخورد به توده فشرده نشده گرده درداخل سلول ها، سر خود را داخل سلول کرده و در حالی که آرواره ها را بسته اند، به کمک پيشانی وآرواره سطح آن را صاف می کنند. در ذخيره گرده زنبوران معمولاً مقداری نوش يا عسل با آن مخلوطمی کنند. رنگ توده گرده در داخل سلول بعد از مدتی به علت رطوبت تيره ولی اسيد لاکتيک حاصلهمانع گنديدگی آن در مراحل بعدی می شود. تعداد دفعاتی که يک زنبور کارگر در روز برای جمع آوریگرده از کندو خارج می شود، تابع نوع و شرايط رشد گياه، درجه حرارت، سرعت باد و رطوبت نسبیو احتمالاً عوامل ديگر است.
ب) تغذيه مصنوعی
به دو منظور به کندوها غذای مصنوعی (شربت) داده می شود.
١ تغذيه تشويقی يا تحريکی: فعال کردن ملکه برای تخم ريزی بيش تر برای قوی کردنکندو (از نظر جمعيت) که اين تغذيه را تشويقی يا تحريکی می نامند. مقدار شربت مورد نياز برای
ليتر و برای کندوهای ضعيف ٤ ليتر / تحريک زنبوران در فصل بهار برای کندوهای قوی ٥است. چون هدف اصلی از تغذيه تحريکی فقط به منظور افزايش کندو در اوايل بهار است، بايد شربترا هر روز به کندو بدهيم. دادن شربت زياد سببمی شود که زنبوران آن را ذخيره کنند و چون زنبورانبرای ذخيره کردن شربت غلظت آن را زياد می کنند، زنبوران تمايل زيادی برای استفاده از اين ذخيرهبرای تغذيه لاروها و افزايش جمعيت کندو نشان نمی دهند.بهتر است در صورت امکان تغذيه تحريکی را نسبت به افزايش جمعيت کندو با همان نسبت (يکبه يک) بيش تر کرده و در صورت نياز (ضعيف بودنچراگاه) تا خاتمه فصل نرها ادامه يابد.
٢ جلوگيری از ضعيف شدن کندوها: به دليل نبودن شهد و گرده گل در منطقه و در اثرنبودن غذای کافی در کندو زنبوران قادر به انجام وظايف محوله نبوده و ملکه نيز از تخم ريزی خودداریو درنتيجه کندو ضعيف می شود.مقدار شربت تهيه شده بايد از نظر کمی و کيفی طبق اصول صحيح باشد. زيرا اگر مقدار شربتبيش از اندازه باشد کندوهای ضعيف نمی توانند آن را در مدت کوتاهی مصرف کنند و به علت رقيقبودن آن (نسبت يک به يک) در داخل کندو سريع تر تخمير شده و در دستگاه گوارش زنبور عسل توليدگاز می کند که همين امر باعث فشارآوردن به کيسه هوای زنبور عسل می شود. درنتيجه زنبوران قادربه پرواز نيستند و پی در پی می افتند که اين حالت شبيه بيماری نوزما است.
طرز تهيه ی شربت برای تغذيه زمستان زنبوران
معمولاً غلظت شربت محرک بهاری را به نسبت ١ به ١ (يک کيلوگرم شکر در يک ليتر آب)درنظر می گيرند و نتيجه خوبی که اين نسبت نشان داده، به اين علت است که اين نسبت تا حدودیشبيه گل ها است. برای تغذيه زمستانی بهتر است از شربتی به نسبت ٣ به ٥ (دارای ٥ قسمت شکر و ٣قسمت آب) استفاده شود. هم چنين ثابت شده که زنبوران اين نسبت شربت را در مقابل ساير غلظت هابا سرعت عمل بيش تر و صرف کم ترين انرژی به غذای زمستانی تبديل می کنند.لازم است که در تغذيه زمستانی کندوها، قبلاً مقدار غذای موجود (ذخيره شده) در داخلهر يک از کندوها را تا حدودی محاسبه نموده و سپس بقيه غذای مورد نياز هر کندو را محاسبه کردهو به وسيله شربت نياز کندوها را برطرف کرد تا اين که کندوها به مقدار کافی غذای ذخيره شده برایگذراندن فصل زمستان داشته باشند.اصولاً مقدار غذای زمستانی مورد نياز يک کندو را بر مبنای تعداد شان هايی که روی آن ها رااز زنبور پوشانده است، (پر از زنبور باشند) برآورده می کنند و به ازای هر شان با توجه به نوع کندو مثلاًکيلوگرم و يک شان دادانت را حدود ٢ کيلوگرم شکر برآورد / برای يک کندوی لانگستروت ٥٠٠می کنند. علاوه بر آن مقدار يک کيلوگرم شکر نيز به خاطر صرف انرژی در موقع تبديل شربت به عسلمصنوعی و انتقال آن به حجره ها، شان ها در نظر گرفت.و برای محاسبه شربت مورد نياز هر کندو را از رابطه
وزن ش کر به کيلو گرم + حجم آب به ليتر = حجم شربت به ليتر
١/٦٥
غارت در کندوهای زنبور عسل و راه های جلوگيری از آن
زمانی که وضعيت چراگاه ها بسيار ضعيف باشد و به طوری که مقدار شهد گل تکافوی تعدادکندوهای موجود در منطقه را نداشته باشد، تعدادی از زنبوران مسن کندو برای رفع نياز ساکنين کندوبه کلنی های ضعيف حمله کرده و شروع به غارت غذای آن کندوها می کنند. به طوری که تعداد زنبورغارت گر زياد شده وزنبوران غارت گر سعی می کنند ملکه را کشته و بعد بی نظمی در داخل کندو بهوجود آمده و کندو را به نابودی بکشانند. در صورتی که در طبيعت شهد کافی موجود باشد،زنبورانحتی به عسل نيز توجه نخواهند کرد.اصولاً غارت دراثر ضعف چراگاه ها پيش می آيد. لذا لازم است برنامه چراگاه های زنبور راطوری تنظيم کرد تا در توليد شهد يا گرده گياهان آن منطقه خلأيی به وجود نيايد که باعث غارت زنبورهاشود، از طرفی همين امر سبب کاهش جمعيت در کندوها خواهد شد. هم چنين خسارت ناشی از کمبودمواد غذايی در منطقه در مورد ساير کندوها کم تر از غارت کندوهای غارت شده نخواهد بود. چون بهعلت کمبود غذا افزايش جمعيت کندو متوقف می شود هم چنين غارت کندو تنها به منزله ی نابودی يککندو نبوده بلکه سبب سرايت بيماری از يک کندو به کندوی ديگر و از يک زنبورستان به زنبورستانديگر خواهد شد.
نحوه ی تشخيص غارت
.١ نا آرامی و نزاع در مقابل دريچه ی پرواز به طوری که جلوی کندوی غارت شده تعدادیزنبور مرده و تعدادی زنبور گلاويز شده با زنبوران ديگر به چشم می خورند.
٢. حرکات تند و عصبی است و اگر از شروع آن چند ساعتی بگذرد، پس از غارت کندو ممکن
است کندوهای مجاور نيز مورد حمله قرار بگيرند.
نحوه پيش گيری و دفع غارت: در ابتدای فصل بهار و مواقع کمبود گل و شهد و خصوصاً پاييز
که بيش تر احتمال غارت وجود دارد، در موقع کار با کندو بايد اقدامات احتياطی زير انجام گيرد:
١. کندوها با احتياط و فقط در موقع لزوم (صبح اول وقت يا غروب) بازديد شوند.
٢. در موقع بازديد از بازگذاشتن در کندو خودداری شود و بهتر است پارچه نمداری همراه
داشت و در موقع برداشتن در خارجی روی قاب ها با اين پارچه پوشانده شود و حتی اگر قاب ها نيز
برداشته می شود، آن را با پارچه نم دار پوشانيد.
٣. تغذيه کندوها در اواخر روز انجام شود.
٤. کليه سوراخ ها و شکاف های کندو گرفته شود.
٥ . در شروع غارت دريچه پرواز کندوهای مورد حمله به اندازه عبور يک يا دو زنبور تنگ
شود.
٦ . موقع کمبود شهد برای سرگرم کردن زنبوران غارتگر بهتر است خارج از زنبورستان
مقداری شربت شکر همراه با عسل گذاشته و زمانی که زنبوران پير سرگرم هستند، عمليات بر روی
کندوهای زنبورستان انجام گيرد.
٧. استخراج عسل را در خارج از زنبورستان و در فاصله چند کيلومتری از آن انجام داده و
پوکه ها را برای پاک کردن و ترميم با احتياط در موقع غروب در کندو قرار داد.
روش های متوقف کردن غارت کندو
١. دريچه پرواز کندو را آن قدر تنگ کرده تا محل عبور يک زنبور بيش تر نباشد.
٢. در مورد کندوهای ضعيف جلوی در ورودی آن را با شاخ و برگ و گياه پوشانيده تا مانع
ورود زنبوران مهاجم شود.
٣. وقتی که به علت غارت جلو کندو شلوغ است، می توان از مواد دورکننده (سرکه يا اسيد
کربوريک) آغشته به دستمال در جلوی سوراخ پرواز يا جاهايی که از آن جا زنبور مهاجم وارد می شود،
قرار می دهيم.
٤. در موارد خيلی حاد می توان جای کندوی غارت شده را عوض کرد.
٥ . در کندوی غارت شده را بسته و برای مدتی (حدود ٢٤ ساعت) آن را در جای خنک
نگه داری و يا به محل دورتری در فاصله ٤ کيلومتر منتقل کرد. در چنين حالتی با تهويه هوای کافی از
خفه شدن زنبور جلوگيری می شود.
