عوامل مؤثر در پرورش و نگهداری زنبور عسل

عوامل مهمی که اساس پرورش و نگهداری زنبور عسل را تشکيل می دهند، عبارتند از:

١.چراگاه: برای برداشت محصول عسل بيشتر بايد به اولين عامل مؤثر يعنی چراگاه های

زنبور عسل توجه داشت.

٢. آب و هوا: وضعيت هوارا نيز می توان دومين عامل مؤثر شمرد.

١ ٢: چگونگی چراگاه های زنبورداری و وضعيت هوا را نمی توان با قاطعيت تمام پيش بينی

کرد. اما زنبوردار، با مشاهدات عينی و تجربيات چندساله خود می تواند هوای منطقه و وضع گل ها، و

زمان گل دهی را به صورت تقويم چراگاهی درآورده و پيش بينی لازم را بنمايد.

٣. نژاد زنبور: نوع و نژاد زنبور عسل را نيز می توان يکی ديگر از عوامل مؤثر دانست. با استفاده از روش های صحيح پرورش ملکه می توان ملکه هايی را که دارای صفات و مشخصات مطلوب برای منطقه هستند، انتخاب کرد. يعنی نژادی را به گزينی کرد که نسبت به تغيير وضع هوا و گل های منطقه محدوديتی در تخم گذاری ملکه مشاهده نشود و هم چنين علاقه زيادی به توليد بچه کندوی طبيعی ندهد.

٤ .نوع کندو: يکی ديگر از عوامل مؤثر در زنبورداری انتخاب کندوی واجد شرايط است. نه تنها، نوع کندو از نقطه نظر مصالح به کار برده شده (نوع چوب، فرم و غيره) در پيشبرد عمليات مربوط به زنبورداری و نحوه حمل و نقل مؤثر است، بلکه در چگونگی فعاليت زنبوران چه از نقطه نظر کمی و کيفی زنبوران خاصه در ميزان توليد عسل تأثير فراوانی دارد.

٥.  روش کار با کندو: بالاخره روش کار با کندو را نيز می توان از عوامل مؤثر در پرورش زنبور عسل محسوب کرد که خود عامل مهم و قابل توجهی است. يعنی زمان لازم برای بازديد و بررسی کندو را بايد به حداقل ممکن رسانده و پيوسته سعی کرد که تمامی وقت صرف شده معقولانه و اقتصادی باشد. بدين معنی که با درنظر گرفتن کليه جوانب امر، وضعيت کندوها طوری آماده شوند که به موقع بتوان آن ها را برای استفاده از چراگاه های زنبورداریآماده کرد. به طوری که در حداقل زمان گل دهی چراگاه بيشترين محصول عسل نسبت به سرمايه و وقت صرف شده برداشت شود.

مديريت: اداره خوب يک زنبورستان، پيش شرطی برای موفقيت در زنبورداری بوده و آن را تبديل به کار پرمنفعتی خواهد ساخت. زنبورداری کار پرزحمتی نيست و همانند کشاورزی نياز به تلاش و کوشش زياد ندارد اما نکات ظريف زيادی در زنده نگه داشتن بهينه هر کلنی وجود دارد که دانستن آن ها برای زنبورداری امری ضروری است.

تشخيص شروع فصل زنبورداری

فصل زنبورداری با شروع بهار هر منطقه آغاز می شود و فعاليت زنبوران در بخش تخمدان کندو با افزايش تخم و لارو همراه است. به طوری که اگر شانی ساخته شود، هميشه شان دارای سلول های کارگر خواهد بود و با افزايش جمعيت نوزادان کارگر کندو برای تقسيم طبيعی (بچه کندو) شروع به ساختن سلول های نر می کند، وجود سلول های نر شروع فصل نرها را در منطقه نشان می دهد و کشتن زنبوران نر توسط کارگران (نرکشی) مؤيد اختتام فصل نرها در همان منطقه است. توجه نماييد که، وجود نرها قبل و پس از فصل دليل بر معيوب بودن کندو است يعنی ملکه باکره، يا مريض بوده و يا پير و فرسوده می باشد.

شروع فصل زنبورداری

از آنجايی که تابش نور خورشيد و حرارت آن بر سطح کره زمين يکنواخت نيست در نتيجه محيط های مختلفی در سطح کره زمين به وجود آمده است. به عبارت ديگر فصل زنبورداری در هر منطقه ثابت ولی در مناطق مختلف دنيا متفاوت است. اما عمليات آن در تمام مناطق مختلف دنيا يکسان است. يعنی زمانی که فصل زنبورداری در جنوب کشور به اتمام می رسد، فصل زنبورداری در شمال کشور آغاز می شود. بدين منظور شناخت منحنی شروع و پايان فصل زنبورداری و عمليات مربوط به آن فصل در هر منطقه لازم و ضروری است. به طوری که در شکل می بينيم پنج منحنی ديده می شود که چهار منحنی آن ضمن داشتن رابطه با همديگر ارتباط مستقيمی نيز با منحنی تابش نور خورشيد دارند. براساس ميزان تابش نور خورشيد و ميزان حرارت آن منحنی رشد گياهی (منابع غذايی) در منطقه به وجود می آيد و به موازات آن نيز منحنی افزايش جمعيت کندو آغاز می شود و براساس شروع و اختتام منحنی رشد گياهی در هر منطقه منحنی فصل فعاليت نرها به وجود آمده و با شروع کاهش درجه حرارت و نور خورشيد (کوتاه شدن روزها) منحنی فصل توليد عسل حاصل می شود.

عمليات مربوط به منحنی

از فروردين و اوايل ارديبهشت): حفظ حرارت و رطوبت داخل کندو استفاده ) A فصل  ١٤ ليتر به نسبت يک به يک و نظافت داخل  ١٢ الی از گرده مصنوعی و شربت تقويتی روزانه به ميزان کندو.

ارديبهشت، خرداد تا اوايل تير): فصل پرورش ملکه  بچه کندوی طبيعی و ) B فصل مصنوعی (تکثير کندو) و استفاده از صفحات موم آجدار و اضافه کردن طبقه عسلدان.

از اوايل تير تا اواسط مرداد): عمليات ذخيره سازی کلنی برای جمع آوری ) C فصل عسل (توليد عسل).

اواخر مرداد تا اوايل مهرماه): برداشت عسل، آماده سازی کندو برای ) D فصل .( زمستان گذرانی (تغذيه زمستانی به نسبت ٥ به ٣ يا ٣ به ٢

اوايل مهرماه تا پايان فصل زمستان منطقه): در صورت ماندن در منطقه گذراندن ) E فصل زمستان و استراحت کلنی ها و در صورت امکان کوچ دادن به مناطق گرمسير.

نکات قابل توجه

١ عمليات منحنی فوق با توجه به آب و هوای هر منطقه متفاوت است. يعنی شروع عمليات فوق در منطقه آب و هوايی مازندران و گيلان حدوداً از اول اسفند شروع می شود. در صورتی که در آب و هوای جنوب کشور حدوداً از اواخر بهمن ماه آغاز می شود. ٢ طبيعی است بهار زودرس يا پاييز ديررس می تواند تأثير مستقيمی در شروع يا پايان منحنی داشته باشد. باشد درغير اين صورت، قبل از B ٣ وجود زنبوران نر بايد حدوداً در فصل نرها يعنی فصل فصل نرها و يا بعد از فصل نرها در منطقه آذربايجان نشانه معيوب بودن کندو است. ٤ به طوری که در منحنی ديده می شود. در سمت چپ منحنی يک کارگر در شروع افزايش جمعيت سه لارو را تغذيه می کند و هم چنين فعاليت های زياد کارهای خارج از کندو رابطه مستقيمی در کوتاه بودن عمر آن ها دارد، در صورتی که در طرف راست منحنی سه کارگر يک لارو را غذا می دهند و از طرفی فعاليت آن ها در خارج از کندو نيز بسيار کم است که همين امر (غذای زياد و کار کم) باعث دوام عمر کارگران خواهد شد.

بازديد کندو

هدف از بازديد يک کندو و بررسی وضع داخلی آن از حيث مقدار ذخيره غذايی شامل گرده و عسل، کنترل ملکه از حيث بيماری و پيری، بررسی بيماری ها و آفات زنبوران نوزاد و بالغ و رفع کليه نيازهای داخلی کلنی است.

نحوه بازديد: قبلاً بايد لباس و کلاه مخصوص را به کار برد. به طوری که سر و صورت و دست ها و پاها کاملاً پوشيده باشد و اگر زنبورها عصبانی باشند، بهتر است از دستکش نيز استفاده کرد. ولی چون دستکش مانع تحرک انگشتان در موقع کار می شود، بعد از مدتی می توان آن را کنار گذاشت. دودی بايد روشن و آماده کار باشد و برای دودی از پهِن گاو و چوب و گونی می توان استفاده کرد (از به کار بردن الياف پشمی اجتناب شود زيرا شديداً باعث تحريک زنبوران می شود) و در تمام مدت بازديد بايد دودکن خاموش نشود. پس از انجام مقدمات بايد به کندو نزديک شد، در پهلوی آن به طوری که از مسير پرواز خارج باشد، قرار گرفت و سپس درِ کندو را بلند کرد و با دودی کمی به داخل کندو دود داده اقدام به بازديد می کنيم. در موقع بازديد مشاهده می شود که زنبورها شان ها را به وسيله بره موم به نقاط مجاور چسبانيده اند. بنابراين با اهرم شانی را که مجاور به ديواره کندو (شان اول) است، از جدار دور کرده و آن را قدری به طرف داخل کندو جابه جا کرده، سپس آن را از شان بعدی جدا کرده يعنی مجدداً به طرف جدار حرکت داد. اين شان را بايد پس از بازديد از کندو خارج و به ديواره کندو تکيه داد تا برای حرکت دادن بقيه ی شان ها فاصله کافی موجود باشد. موقعی که شان ها را برای بازديد کندو خارج می کنيد، بايد آن ها را به طريقی در مقابل چشم نگهداشت تا آفتاب يا نور از پشت سر بر روی آن بتابد تا به خوبی بتوان داخل حجره ها را مشاهده کرد.برای ديدن طرف ديگر شان، بايد آن را حول محور چوب بالای شان گردانيد. چنانچه اين احتياط به کار برده نشود، ممکن است شان ها شکسته و يا خراب شوند. در تمام مدت بازديد از هرگونه تکان شديد يا حرکت غيرعادی بايد خودداری کرد. در صورتی که در موقع بازديد به زنبورها آسيبی وارد شود، زنبوران تحريک شده و اقدام به نيش زدن می کنند. همواره در موقع بازديد بايد مراقب ملکه بود که صدمه نبيند بهتر است شانی را که در روی آن ملکه مشاهده شده بلافاصله پس از بازديد در کندو قرار داد. چون در موقع بازديد وضع هوا تأثير زيادی دارد، لذا بايد کندوها را در هوای مساعد بازديد کرد و از بازديد کندو در هوای سرد و خيلی گرم صرف نظر کرد. همچنين در مواقعی که وضع چراگاه و ميزان شهد گل مناسب نباشد، نبايد در اواسط روز کندوها را بازديد کنيم.

افزايش جمعيت کندو و عمليات مربوط به آن

از آن جايی که عمر مفيد ملکه ٣ ٢ سال است، بنابراين، هدف اصلی از افزايش جمعيت کندو در اوايل فصل بهار بايد جايگزينی ملکه و تکثير کندو باشد. در اين موقع لازم است زنبوردار کندوها را از نظر جمعيت تخم و لارو برای فصل پرورش ملکه کاملاً آماده کند. ( تقويم زنبوداری صفحه ی ٦٠ A (عمليات مربوط به بخش بدين منظور صفحات موم آجدار را به صورت دو در ميان مابين شان های حاوی تخم و لارو قرار می دهيم، هم چنين با تغذيه تشويقی کندو به نسبت يک به يک (يک کيلو شکر و يک ليتر آب) با حفظ درجه حرارت و رطوبت داخل کندو نسبت به افزايش جمعيت کندو اقدام می کنيم. تا در اوايل تقويم زنبورداری) کندو به جمعيت کافی برسند. سپس اقدام به تشکيل بچه B فصل نرهای (بخش مصنوعی می کنيم. چنان چه عمل فوق در اوايل فصل نرها انجام گيرد، کلنی فرصت کافی برای افزايش و تقويت را دارد. ولی اگر عمل تشکيل بچه مصنوعی در اواخر فصل نرها انجام گيرد، فرصت کافی برای افزايش و تقويت کلنی وجود ندارد و بايد برای گذراندن فصل زمستان بچه مصنوعی را با کندوهای ديگر ادغام کرد.

طبقه دادن

شناخت فصل و موقع گذاشتن طبقه عسل برای هر زنبوردار لازم و ضروری است. در اوايل افزايش جمعيت کندو زمانی که سه چهارم کندو حاوی تخم و لارو سرپوشيده باشند، بايد طبقه عسلدان تقويم زنبورداری) ولی در قسمت B و A را بدون استفاده از پنجره ملکه در روی کندو قرار داد. (فصل تقويم فصل زنبورداری که زمان جمع آوری و توليد عسل است، می توان از پنجره ملکه استفاده کرد C ١ سانتی متری از يک ديگر قرار دهيم / و هم می توان شان های طبقه عسلدان را حدوداً به فاصله ی ٥ تا ملکه نتواند در قسمت عسلدان تخم گذاری کند چنان چه ملکه در طبقه عسلدان تخم گذاری کند، برداشت عسل را به دليل مخلوط بودن عسل با تخم و لارو دچار اشکال می کند. در صورت استخراج چنين شان هايی تعداد زيادی از لاروها که زنبوران زمستانی را تشکيل می دهند و در بهار آينده نيز در افزايش جمعيت کندو بی نهايت مؤثر هستند (قسمت چپ منحنی افزايش نوزادان کندو)، از بين خواهند رفت و همين طور لاروها کيفيت عسل را نيز پايين آورده به طوری که آب عسل از حدّ معين و طبيعی بيش تر شده و عسل فوق سريع تر تخمير خواهد شد.

نحوه طبقه دادن

ابتدا درِ کندو را به آهستگی برداشته و آن را از پشت به روی زمين قرارمی دهيم. سپس طبقه را طوری روی در کندو قرار می دهيم که گوشه های آن روی اضلاع در کندو قرار گيرد. (به دليل اين که هوا از زير داخل طبقه شده و مانع رفتن و له شدن زنبوران در زير طبقه شود) شکل زير. از آن جايی که زنبوران تمايل زيادی برای بالا رفتن به طبقه بالا از خود نشان نمی دهند، برای برقراری تعادل و رابطه بين طبقه بالا و کندوی مادر (قسمت تخمدان کندو) تعداد ٣ عددشان را که دارای سلول های سرپوشيده است همراه با زنبوران به داخل طبقه انتقال می دهيم و به جای ٣ عدد شان برداشته شده صفحات موم آجدار را به طور دو در ميان بين شان های زنبوران قرار می دهيم. چنان که قبلاً ذکر شد اگر گذاشتن طبقه به منظور افزايش جمعيت کندو باشد (اوايل بهار) بدون استفاده از پنجره ملکه اين کار صورت می گيرد و اگر طبقه دادن به منظور گرفتن عسل بيش تر باشد، از پنجره ملکه استفاده می شود. لازم به يادآوری است زمانی که وضع چراگاه مناسب باشد، می توان قسمت های خالی طبقه عسلدان را به وسيله پوکه (شان های خالی) و حتی از صفحات موم آج دار پر کرد. در صورت لزوم طبقه دوم را می گذاريم. برای اين کار ابتدا طبقه اول را برداشته و به جای آن يعنی ما بين طبقه اول و کندوی مادر طبقه دوم را قرار می دهيم. (مطابق شکل صفحه بعد) حال اگر فصل جمع آوری شهد باشد، می توان طبقه دوم را به وسيله صفحات موم آجدار پُر کرد. ولی اگر فصل افزايش جمعيت باشد بهتر است از پوکه استفاده شود.

تکثير کندوها

فراوان شدن گرده و شهد در طبيعت سبب افزايش تخم ريزی در ملکه شده و جمعيت کندو رو به فزونی می رود، اين افزايش جمعيت زمانی فرا می رسد که کندوها به علت کمبود جا و برحسب غرايز طبيعی اقدام به بچه دادن می کنند، افزايش کندو به دو طريق طبيعی و مصنوعی انجام می پذيرد.

افزايش طبيعی

در اين روش با بالا رفتن جمعيت زنبور در کندو و پرشدن حجره ها از تخم، لارو، شفيره، گرده و شهد تا حدی جا برای ادامه فعاليت زنبوران درون کندو مقدور نشده و هم چنين غريزه طبيعی کارگران تعدادی از لاروها را پس از گذراندن مراحل تخم و گسترش حجره (سلول ملکه) تا آخر دوره زندگی لاروی با ژله رويال تغذيه می کنند تا ملکه پرورش دهند که درنتيجه پرورش اين ملکه ها منجر به توليد بچه طبيعی خواهد شد.

بچه طبيعی (پيش بر): با پيدا شدن حجره های ملکه (شاخون) در کندو (شکل ٥ ٦)، ملکه تخم ريزی خودرا کم و قطع می کند تا سبک شود و بار ديگر قدرت پرواز کردن را برای خود مهيا کند. زمانی که درِ حجره های ملکه بسته باشد (يک الی دو روز مانده به خروج ملکه باکره) ملکه قديمی کندو با دسته ای از زنبوران که از دو گروه زنبوران جوان برای ساختن شان جديد و زنبوران جمع آوری کننده شهد و گرده، کندو را ترک می کند. در يک روز آفتابی فصل نرها در حدود ساعت ١٠ الی ٢ بعد از ظهر بچه طبيعی از کندو خارج می شود. ابتدا زنبوران کارگر عسلدانشان را پر از شهد کرده و از کندو با سرعت خارج و پيوستن ملکه (قديمی کندو) به آن ها در اطراف زنبورستان بر روی شاخه درخت، ديوار و هر جای مناسبی به صورت خوشه ای آويزان می شوند. بهتر است برای گرفتن بچه طبيعی کندو اول روی کلنی با اسپری مقداری آب پاشيد تا خوشه جمع تر شود و سپس زير آن کندوی خالی قرار داده و با يک ضربه ناگهانی بر روی شاخه جمعيت به داخل جعبه کندو ريخته شده و سپس به نسبت قوی يا ضعيف بودن آن تعدادی صفحه موم آجدار در داخل کندو قرار می دهيم و در داخلی کندو روی آن گذاشته می شود (در صورت نبودن در داخلی می توان از پارچه کتانی استفاده کرد) و برای اين که بقيه زنبوران نيز به داخل کندو کشيده شوند، کندو تا غروب همان روز در زير محل تجمع بچه کندو مانده و بعد از غروب آفتاب در کنار سابر کندوها قرار داده می شود. درصورتی که در روی سرشاخه درختان و ديوار و تنه درخت قرار گرفته باشند، می توان به وسيله برس آن ها را به داخل جعبه يا کيسه ريخته و به کندو انتقال داد. هم چنين می توان يک شان پوکه و يا شانی را که دارای نسل زنبور باشد روی توده زنبور قرارداد تا زنبورها بر روی آن رفته و سپس قاب را به داخل کندو انتقال داد. بعضی مواقع پس از انتقال بچه طبيعی به داخل کندو، ممکن است زنبورها آن را ترک کنند. برای جلوگيری می توان يک شان حاوی لارو را پس از تکانيدن زنبوران روی آن در داخل بچه کندو گذاشت. اين شان در اصطلاح زنبورداری به نام نگه دارنده معروف است.

عواملی که باعث بچه دادن کندو می شود:

١ غريزه طبيعی زنبوران به منظور تعويض ملکه و تکثير کندو

٢ کمبود جا برای توليد نسل و ذخيره غذا

٣ نامناسب بودن کندو برای زندگی زنبوران

راه های جلوگيری از بچه دادن کندو: علت اصلی جلوگيری از بچه دادن طبيعی کندو بدين منظور است که يک کندو با جمعيت قوی به دو قسمت تقسيم نشود. زيرا در صورت بچه طبيعی دادن، کندوی مادر دارای ملکه باکره خواهد شد که درنتيجه تخم گذاری در کندو مدتی به تعويق می افتد و بچه طبيعی مدتی بدون تخم و لارو و شفيره مانده و به همين دليل ضعيف خواهد شد. يعنی هر دو کندو نه تنها عسل توليد نخواهند کرد بلکه نياز به تغذيه مصنوعی خواهند داشت، از اين نظر بهتر است هميشه از توليد بچه طبيعی جلوگيری شده يا دوباره بچه کندوی خارج شده به کندوی مادر برگشت داده شود. با اقدامات زير می توان از دادن بچه کندو به حالت طبيعی جلوگيری کرد.

١ .گذاشتن صفحه موم آجدار در قسمت تخمدان کندو

٢. اضافه کردن طبق (عسلدان) به کندو برای ايجاد فضای بيش تر

٣. بازديد کندو يک مرتبه در هفته و خراب کردن سلول های ملکه

٤ .گرفتن بچه کندوی مصنوعی

٥ . تعويض ملکه قديمی کندو با يک ملکه بارور جوان (ملکه جوان تمايل چندانی به توليد بچه

کندو ندارد).

تکثير مصنوعی

محاسن

١. انتخاب نژاد با صفات مطلوب (قدرت جمع آوری شهد، آرام بودن، مقاوم بودن در مقابل بيماری و زمستان گذرانی، قدرت زياد توسعه کلنی) در اختيار خود زنبوردار است.

٢ .برخلاف بچه کندوی طبيعی هر سال از وجود ملکه های جوان و منتخب در زنبورستان برخوردار خواهيم بود.

٣. از ايجاد صفات نامطلوب در زنبورستان جلوگيری می شود.

٤ .رشد جمعيت کندو زير نظر بوده و برخلاف ازدياد طبيعی کندوی مادر هميشه دارای ملکه تخم گذار است و به برداشت عسل صدمه چندانی وارد نمی شود.

نکات اساسی که بايد در تکثير مصنوعی مورد توجه قرار گيرد

١. در فصل پرورش ملکه (يعنی فصل نرها) بايد اقدام به گرفتن بچه مصنوعی کرد و در غير فصل نرها از ملکه بارور و آماده تخم گذاری استفاده کرد.

٢. درصورتی که ملکه بارور و يا باکره موجود نباشد، قبلاً سلول ملکه پرورش داده شود (با يتيم کردن کندويی با صفات مطلوب و تهيه شاخون) تا بچه کندو مدت کم تری فاقد ملکه باشد.

٣ .هميشه از کندوهای قوی بچه مصنوعی گرفته شود.

٤. اگر ملکه بارور موجود باشد، بلافاصله به بچه کندو معرفی شود.

٥ . چنان چه ملکه باکره وجود دارد، لازم است بعد از مدت پنج روز و بعد از خراب کردن سلول ملکه معرفی شود.

٦ . در صورت وجود سلول ملکه بعد از ٢٤ ساعت به بچه کندو داده شود.

٧. از کندوهای قوی که در آن به اندازه کافی زنبوران جوان وجود دارند، برای گرفتن بچه مصنوعی استفاده کرد.

٨.  چون زنبوران برخلاف بچه کندو طبيعی بدون قصد قبلی به کندوی جديد هدايت می شوند فاقد ذخيره غذايی و ثانياً برخلاف بچه کندوی طبيعی تيپ های مختلف زنبوران برای کارهای گوناگون نظير شان سازی، آوردن شهد و گرده و … همراه ندارند، بنابراين بايد به کندو شربت به نسبت يک ب ه يک داده و هم چنان يک شان حاوی گرده و يک پوکه در کنار کادر آخر قرار داد.

٩. مسأله مهم در افزايش جمعيت کندو حفظ درجه حرارت و رطوبت داخل کندو است. با توجه به اين که تعداد شان های بچه کندو کم و بقيه داخل کندو خالی است و زنبوران جوان بيش تر انرژی و مواد غذايی صرف گرم کردن فضای داخل کندو می کنند. به همين جهت بايد فضای داخل کندو را از وسط نسبت به شان های موجود کوچک کرد و اين کار به وسيله قراردادن نئوپان يا فيبر انجام می گيرد و با افزايش جمعيت فضای داخل کندو را نيز زياد کرده و پوکه يا صفحه موم آجدار به آن اضافه می شود. سوراخ پرواز نيز به اندازه يک الی دو سانتی متر باز نگه داشته می شود. در صورت کمبود شهد و گرده در طبيعت برای جلوگيری از غارت بچه کندو را به محل امن تری دور از زنبورستان انتقال می دهيم و در سايه به طوری که سوراخ پرواز آن خلاف جهت باد واقع شود، قرار گيرد.

روش های گرفتن بچه مصنوعی: روش های مختلفی متداول است و زمانی موفقيت آميز خواهد بود که بلافاصله پس از تقسيم کندو ملکه بارور به وسيله قفس به بچه کندو داده شود. در صورت عدم وجود ملکه بارور برنامه ريزی طوری انجام گيرد که دو روز قبل از خروج ملکه از سلول بچه مصنوعی گرفته و سلول ملکه (شاخون) به آن داده شود. (يعنی ١٠ روز بعد از يتيم کردن يک کندوی با صفات مطلوب برای تهيه سلول ملکه).

روش اول: از کندوی قوی و منتخب که دارای صفات مطلوب است، تعدادی شان با نوزاد سرپوشيده (شفيره) که کم تر به غذا نياز داشته و به زودی متولد خواهند شد. همراه با زنبوران روی آن به کندوی جديد منتقل کرده و يک شان گرده و يک شان پوکه در طرفين آن قرار می دهيم و يک ظرف غذاخوری نيز در کندو برای تغذيه زنبوران قرار می دهيم. دو روز کندوی مورد نظر يتيم و بعد از دو روز کليه سلول های ملکه به وجود آمده را خراب کرده و سلول ملکه ای که قبلاً توليد کرده ايم با احتياط بريده و آن را در قسمت وسط کادر حاوی شفيره می چسبانيم و ملکه باکره بعد از دو روز متولد و پس از جفت گيری شروع به تخم گذاری می کند.

روش دوم: سه کادر شان حاوی لارو همراه با زنبوران از کندوی مادر برداشته و در طبق قرار داده و به جای شان های برداشتی از پايين برگ موم آج دار قرار می دهيم. شبکه مانع عبور ملکه بر روی کندوی مادر گذاشته و بر روی آن يک پارچه برزنتی يا گونی به طوری که يک سوراخ کوچک به قطر ٢ سانتی متر برای ورود زنبوران شهد آور و ذخيره آن در طبقه وجود داشته باشد، کشيده می شود. لازم به تذکر است اين سوراخ بعد از ١٠ روز بسته و سوراخ پروازی در طبقه تعبيه باز می کنيم. دو روز بعد ملکه متولد و پس از بلوغ و رفتن به جفت گيری به کندو برگشته و شروع به تخم گذاری می کند. بعد از کنترل تخم گذاری در طبق هنگام غروب کليه شان های موجود (همراه با زنبوران و ملکه) به يک کندوی خالی منتقل کرده در جای مناسب در زنبورستان قرار می دهيم. لازم است برای حفظ حرارت داخل کندو و فضای داخل کندوی کوچک و با افزايش جمعيت و اضافه کردن برگه موم يا پوکه اين فضا افزايش می يابد. مزيتی که اين روش دارد، اين است تا اتمام دوره فصل نرها يک بچه نيز به روش بالا از کندوی مادر گرفته می شود. ثانياً تخم ريزی ملکه در کندوی مادر متوقف نمی شود. ثالثاً تا زمان متولد شدن ملکه باکره احتياج به تغذيه زنبوران در طبق نيست. رابعاً بعد از گرفتن بچه دوم طبقه مذکور به جای عسلدان مورد استفاده قرار می گيرد.

توأم يا ادغام کردن دو کندو

در فصل بهار به کندوهايی برمی خوريم که بعضی دارای جمعيتی کم و يا ملکه ای غيرفعال بوده و عده ای از کندوها يتيم و دسته ای ديگر کارگران تخم گذار دارند. تمامی اين کندوها بايد از زنبورستان حذف شوند. در غير اين صورت از بين خواهند رفت. ضعيف بودن کندو مربوط به پيری ملکه يا ٧١ معيوب بودن آن خصوصاً بيماری موروثی (خويشاوندی) و يا بيماری زنبوران نوزاد و يا زنبوران بالغ و بالاخره عدم رسيدگی کافی زنبوردار به کندو است. يک زنبوردار مجرب هرگز نبايد اين گونه کندوها را در زنبورستان تحمل کند. دلسوزی برای يک کلنی ضعيف باعث ايجاد آلودگی در زنبورستان شده و خسارت زيادی را به بار خواهد آورد. بعد از بررسی و شناخت کافی از کندو چنان چه عاری از هرگونه بيماری باشد، بايد اين نوع کندوها را حذف و يا با کندوهای قوی ادغام کرد.

نکات مهم در ادغام کردن دو کندو

١. هرگز دو کندوی ضعيف را با هم نبايد ادغام کرد. چون نتيجه ای حاصل نمی شود.

٢ .هميشه کندوهای ضعيف و متوسط را بايد در کندوهای قوی ادغام کرد.

٣ .هرگز از کندوی قوی به کندوی ضعيف کمک ندهيم.

نتايجی که از ادغام کندوها حاصل می شود، به صورت زير خواهند بود:

نتيجه اول: ادغام کندوی ضعيف، متوسط و قوی در يک کندوی ضعيف که حاصل آن يک کندوی ضعيف خواهد بود.

نتيجه دوم: ادغام کندوی ضعيف در يک کندوی متوسط که نتيجه آن کندوی متوسط است.

نتيجه سوم: ادغام کندوی ضعيف و متوسط درکندوی قوی که باعث ايجاد کندوی قوی خواهد شد.

از نتايج فوق چنين برمی آيد که به هنگام ادغام دو کندو روش دوم و سوم را انتخاب کنيم.

روش ادغام دو كندو: برای ادغام ابتدا ملکه کندوی ضعيف تر را گرفته و دو کندو را با اسپری آب همراه با مقدار کمی گلاب هم بو می کنيم سپس يک برگ روزنامه کاهی را (به علت نرم بودن سلولز آن) بر روی شان های کندوی قوی تر گذاشته و يک طبقه بر روی آن قرار می دهيم. سپس مقداری شيره ی رقيق (مقدار ٢ قاشق مرباخوری) در جاهای مختلف کاغذ پخش می کنيم. حال با نوک چوب کبريت حدود ٣٠ تا ٤٠ سوراخ در جاهای مختلف روزنامه ايجاد می کنيم. به هنگام غروب که کليه زنبورها از صحرا برگشته و وارد کندو شده اند، تمامی شان های کندوی ضعيف را به همراه زنبور به داخل طبقه منتقل می کنيم و درِ کندو را می گذاريم. به اين ترتيب زنبوران هر دو قسمت سوراخ های روزنامه را بزرگ تر کرده و از طريق آن رابطه طبقه را با کندوی پايين برقرار می کنند و بدون اين که آسيبی به ملکه کندو برسانند در جمعيت آن ادغام ٧٢ می شوند و از حاصل اين کار يک کندوی قوی به دست می آيد.

تهيه ی شناسنامه برای کندو

کسب اطلاعات کافی از وضع داخلی کندو و خصوصاً از عملکرد آن (مقدار توليد عسل) برای پروش دهنده بسيار مهم است هم چنين بازديد به موقع و ثبت نتايج در شناسنامه اين فرصت را به او خواهد داد که نواقص کندو را برطرف و از نابودی نسل و جمعيت زنبورها جلوگيری کند.

راهنمای تکميل شناسنامه

١. در هر بازديد با ثبت نوبت آن در رديف و تاريخ بازديد در ستون های مربوطه نشان دهنده ی تعداد بازديدهای شما در فصل زنبورداری است.

٢ .هنگام بازديد با رؤيت ملکه در ستون سوم با علامت (+) و عدم رؤيت آن با علامت (-) مشخص شود.

٣ .وضعيت تخم گذاری ملکه را پس از رؤيت (تخم، لارو و شفيره) با علامت (+) يا (-) در ستون مربوط به هرکدام درج می کنيم.

٨ و ٩ تعداد هريک از آن ها را با رقم می نويسيم. ،٧ ،٦ ، ٤ در ستون های ٥

٥.  در ستون ١٠ آمادگی کندو و بچه دادن يا عدم آمادگی با علامت (+) يا (-) ثبت می شود.

٦  .رفتار کندو رابه شکل آرام يا عصبانی می نويسيم.

٧ .در قسمت دوم تغييرات و عمليات انجام شده چنان چه ورق موم آجدار، شان حاوی نوزاد، شان حاوی زنبوران جوان، شان عسل کم يا زياد شود به تعداد و با علامت (+) يا (-) ثبت می شود. مثلاً اگر يک شان حاوی نوزاد به عنوان تقويت کندو داده می شود، به صورت ( ١+) و اگر سه شان عسل برداشت شود با علامت ( ٣-) در ستون های مربوطه درج شود.

٨ . چنان چه کندو تغذيه مصنوعی شود، ميزان شربت در ستون مربوط به آن يادداشت می شود.

٩. در ستون امتياز کلی کندو با توجه به وضعيت آن نمره ١ تا ٤ را به آن می دهيم.

١٠ . در ستون ملاحظات بيماری کندو و معالجات مربوطه می توان اضافه يا کم کردن طبقه، اقدامات لازم برای پيش گيری بيماری ها، کوچ دادن کندو و … را نوشت. لازم به تذکر است که شناسنامه کندو نمونه های مختلفی داشته که در اين جا به دو نمونه آن اشاره شده است.