در اجتماع زنبور عسل ، سه گروه یا مجموعه افراد وجود دارد که عبارتند از : کارگران ، زنبورهای نر و ملکه ها . هر سه گروه برای اجتماع و برای بقای نوع زنبور اهمیت دارند.
گروهها را پس از اندکی تمرین ، به آسانی می توان تمیز داد. دو نوع زنبور ماده ، یعنی ملکه و کارگر ، قبل از جفتگیری و آغاز تخمگذاری ملکه ، بیشت به هم شبیهند تا بعد از آن . اندازه کلی بدن ملکه و مخصوصا سینه آن حتی در این موقع هم بسیار بزرگتر است . وقتی ملکه آماده تخم گذاری می شود شکمش بسیار بزرگتر می شود ، آنقدر بزرگ که بال هایش کوچکتر به نظر می رسند ، بطوری که فقط در حدود دوسوم شکم او را می پوشانند . در عوض ، بالهای کارگران و زنبورهای نر به هنگام جمع شدن ، تا نوک شکمشان می رسند . زنبور نر بدنی بزرگ و محکم با شکمی کلفت دارد . معمولا یک رشته موی برجسته نیز در انتهای شکم آن دیده می شود . چشمهای مرکب زنبور نر از چشمهای سایر زنبورهای کندو به سادگی قابل تشخیص است زیرا در بالای سر به هم می رسند . ملکه و کارگر دارای قسمت های پور مویی هستند و چشم های ساده آن ها که ((ریز چشم)) نام دارد بین چشم های مرکب آنهاست .
زنبور کارگر
زنبورهای کارگر بزرگترین گروه زنبورهای عسل در کندو هستند و در میانه تابستان ، تعداد آن ها به 60 هزار هم می رسد زنبورهای کارگر در کوچکترین سلول های ((شان)) اجتماع زنبور عسل زندگی می کنند و از تخم هایی که ملکه می گذارد تغذیه می کنند . زنبورهای کارگر ماده های ناقص هستند و در شرایط عادی کندوتخم نمی گذارند . لاروهای کرمی شکل مقادیر زیادی خوراک دریافت می کنند که در نخستین روزهای پس از بیرون آمدن از تخم آنها را احاطه کرده و حفظ شان می کند . لاروها در جریان رشد خود ، همه ی خوراک اضافی را مصرف می کنند . بعد ، زنبورهای پرستار در فاصله های زمانی کوتاه ، مقدار کمی خوراک به آن ها می دهند . لاروها تقریبا 5 روز بعد از بیرون آمدن از تخم ، در سلول خود می روند و در آن جا پیله ناقصی می تنند و تغییرات بدنی یا دگردیسی را ، که ابتدا به عنوان زنبور کارگر جوان و بعد زنبور کارگر بالغ پیدا می کنند ، می آغازند . کلاهک سلول کارگران ، تخت یا اندکی محدب هست و در هر اینچ مربع ( 6.25 سانتی متر مربع ) در حدود 55 سلول زنبور کارگر وجود دارد ( با در نظر گرفتن هر دو طرف شان ).
تقریبا 21 روز بعد از تخم گذاری ، زنبور بالغ با ایجاد سوراخی در کلاهک که از طریق جویدن به وجود می آورد ، از شان بیرون می آید.این زنبور نرم و کرکدار است و هنوز نمی تواند موم بسازد ، نیش بزند یا پرواز کند .
این زنبور بیش از نصف زندگی خود را مطابق سلسله مراتب نسبتا انعطاف آمیزی که بر نیازهای اجتماع زنبوران حاکم است در انجام وظایف کندو خواهد گذراند . این کار معمولا با تمیز کردن سلول و تهیه خوراک و مراقبت از زنبورهای تازه از تخم بیرون آمده ( زنبورهای نابالغ )شروع می شود .
وظایف نمونه وار دیگر شامل شان سازی ، پاک کردن مواد زائد و پاسداری از ورودی است . با اینکه تصور می شود زنبورهای عسل بسیار پر کاربرد هستند ، اما زنبورهای کارگر ساعت ها به پاسداری از کندو مشغول می شوند و بیکار روی شان ها می نشینند.کار پاسداری احتمالا به این منظور انجام می گیرد که زنبورهای عسل از نیازهای اجتماع خود با خبر شوند و نیز برای لانه زنبورهای سر از تخم درآورده که زنبورهای جوان در آن تربیت می شوند حرارت لازم را فراهم آورد.
کارگرهای جوان وقتی به 15 تا 20 روزگی می رسند ، پرواز از کندو را شروع می کنند . نخست ، در جلو اجتماع و اغلب در بعد از ظهرهای گرم به پروازهای کوتاه می پدازند . این پروازها ، زنبورها را با ظاهر کندو و اطراف آن آشنا می کند . به این فعالیت ، اصطلاح ((پروازهای تفریحی))اطلاق شده است زیرا زنبورها ، رو به کندو ، جست و خیز می کنند.
کارگرها در درجه ی اول به جستجوی شهد یا گرده می پردازند . ممکن است گاه شهد و گاه گرده جستجو کنند اما معمولا ایتدا شهد و بعد گرده جمع آوری می کنند . آن ها که گرده جمع می کنند ممکن است به هنگام نیاز اجتماع آب هم فراهم کنند ، و برخی زنبورها صمغ گیاهی جمع آوری می کنند ، که ماده صمغی قهوه ای رنگی شبیه موم است و (( پروپولیس)) یا چسب زنبور نام دارد .
کارگرها در فصل فعالیت 4 تا 6 هفته زندگی می کنند. آن ها که در پاییز رشد می یابند ، ممکن است تا 6 ماه هم به زندگی ادامه دهند به طوری که قب از مرگ آنها در بهار ، نسل جدیدی ممکن است به وجود آید . اجتماع مقادیر زیادی عسل و شهد به عنوان خوراک به مصرف می رساند اما زنبورها پیش از نیازهای اجتماع عسل ذخیره می کنند .فقط این تولید اضافی است که زنبوردار آن را بر می دارد.
زنبورهای جوان کارگر برای به وجود آوردن غده هایی که ترشح آن ها صرف تغذیه و رشد نوزادان و ملکه می شود ، به گرده نیاز دارند زنبورهای بالغ بدون گرده می توانند به حیاط خود ادامه دهند اما پس از مدت کوتاهی دیگر قادر به بزرگ کردن زنبورهای جوان نیستند . غده های قسمت پایین شکم زنبورهای خانگی ، موم تولید می کند. موم فقط موقعی ترشح می شود که اجتماع زنبوران مقادیر قابل ملاحضه ای شهد به دست آورده یا مواد قندی و عسل از زنبوردار دریافت کرده باشد.
زنبور نر
زنبور نر در اواخر بهار در اجتماع زنبوران ظاهر می شود . تعداد زنبورهای نر معین و قطعی نیست و اجتماع زنبوران ممکن است فقط چند صد یا چندین هزار زنبور نر داشته باشد.زنبور نر به گرم کردن محیط اجتماع کمک می کند و از لحاظ تاثیر گذاری بر ((روحیات))اجتماع زنبوران و از جهاتی دیگر که هنوز ناشناخته است ، نقش با ارزشی دارد . اما چون غذا مصرف می کند و فضا می گیرد ، باید با استفاده از صفحه های کامل پایه ((شان)) و کاستن از سلول های زنبور نر ، تعداد آن ها را به حداقل رساند.
زنبور نر از تخم غیر باروری به وجود می آید که معمولا ملکه و گاه زنبورهای کاگری که تخم دانشان رشد کرده است ( کارگرهای تخم گذار ) می گذارند . ملکه معمولی در سلول هایی تخم زنبور نر می گذارد که بزرگتر از سلول های زنبورهای کارگرست.این سلول ها وقتی باز شوند کلاهکهای مشخص و مدور دارند.
هم کارگرهای تخمگذار و هم ملکه هایی که قادر به گذاشتن تخم های بارور نیستند ، زنبور نر را در سلول هایی به اندازه سلول کارگرها به وجود می آورند . آن هایی که ادامه حیاط می دهند ، زنبورهای نر معمولی و کوچک هستند اما بسیاری از آنها در سلول های کوچکتر به بلوغ نمی رسند . 24 روز طول می کشد تا زنبور نر از تخم به درآید و به زنبور بالغی تبدیل شود
در برخی از اجتماع های زنبورعسل ، نوع دیگر زنبورهای نر نیز به وجود می آیند که هیچگاه به سن بلوغ نمی رسند زیرا زنبورهای کارگر آنها را یکی دو روز بعد از بیرون آمدن از تخم ، از ((شان)) بر می دارند . این لاروها از تخم های باروری به وجود می آیند که دارای یک زوج عامل و وراثتی همسان به اسم ((آله لومورف))های جنسی است . ملکه ای که با یک یا چند زنبور نر جفت گیری کرده است ، که آله لومورف های جنسی آنها مثل آله لومورف های جنسی خود اوست ، در سلول هایی به اندازه سلول کارگرها تخم گذاری می کنند .تخمهایی که آله لومورف واحدی دارند ، غیر بارور هستند و معمولا توسط ملکه در سلول های بزرگ ((شان)) گذاشته می شوند که در آن جا زنبورهای نر معمولی به وجود می آیند .تخم های باروری که دو آله لومورف جنسی متفاوت دارند ، زنبور کارگر معمولی به وجود می آورند.
تولید و نابودی این زنبورهای نر ، که زنبورهای نر لاوا (دوبرابر) نامیده می شوند، برای اجتماع زنبورها زیانبار است زیرا نصف تخمهای بارور ، زنبور کارگر تولید نمی کنند و اجتماع نمی تواند جمعیت انبوهی را که برای تولید عسل لازم است به وجود آورد . هنگامی که هیچگونه بیماری وجود ندارد ، ظاهر نقطه نقطه نوزادان نشانگر پیدایش بیماری است و باید ملکه جدیدی وارد اجتماع زنبورها کرد.زنبورهای جوان نر در چند روز اول زندگی خود ، توسط کارگرها تغذیه می شوند و سپس خودشان از عسل ذخیره شده تغذیه می کنند و در بعد از ظهرهای گرم ، در جستجوی ملکه به پرواز در می آیند . زنبورهای نر جلب قسمتهای کوچکی می شوند که در آن جا ضمن پرواز در ارتفاع 30 تا 50 فوتی ( 9 تا 15 متری ) تجمع می کنند و گشت می زنند . در این جاست که معمولا با زنبورهای ملکه ملاقات و جفتگیری می کنند .
وقتی گل ها دیگر شهد اجتماع زنبورها را تامین نکنند ، چه در پاییز و چه بندرت در مواقع دیگر سال ، کارگرها هم زنبورهای نر را تحمل نمی کنند . کارگرها، زنبورهای نر رو به رشد را از ((شان)) بیرون می کنند و بعد زنبورهای نر بالغ و ابتدا پیرترین آن ها را به ستوه می آورند .البته زنبورهای نر را به ندرت نیش می زنند اما آنقدر به عقب و جلو می رانند که غذا خوردن برای آن ها مشکل می شود . سرانجام ، همه ی زنبورهای نر در یک اجتماع ملکه سالار ، از کندو خارج می شوند و می میرند . زنبورهای نژاد ایتالیایی آنها را پیش از نژاد قفقازی تحمل می کنند ، ولی اجتماع های بی ملکه ، تا مدت نامحدودی به آنها اجازه ماندن می دهند .
ملکه
کیفیت عسل تمام اجتماع زنبورها بستگی به ملکه دارد.کارگرها با مراقبت از جوان ترها در وظایف مادری ملکه سهیم می شوند اما اندازه و حالت اجتماع، رنگ کارگرها و نرها ، مقاومت در برابر بیماری ، توانایی عسل سازی و تمام دیگر مشخصات اجتماع به ترکیب ژنتیک و وراثتی ملکه و نرهایی که ملکه با آن ها جفت گیری کرده است مربوط می شود .
زنبوران کارگر
زنبوران ملکه
زنبوران نر
ملکه از تخم های بارور یا لاروهای ماده ای که پیش از سه روز عمر ندارند به وجود می آید.در اجتماعی که ملکه خوب و جوانی دارد ، تخمهایی که در آینده ملکه های جدید خواهند شد در سلولهای ویژه یا جامهایی گذاشته می شوند که به طور قائم بر ((شان)) به حالت معلق قرار می گیرند . سلولهای کارگرها و نرها در سطح افقی واقعند. نوزاد ملکه شبیه کارگرها رشد می کند اما بسیار سریعتر (فقط 16 روز)و کاملتر . ملکه در سراسر حیات خود ، مقادیر فزاینده ای ترشحات غددی موسوم به ((ژله شاهانه)) دریافت می کند. نوزاد ملکه در بستری از خوراک شناور است . زیادتر بودن مقدار غذا و نیز وجود تفاوت های دیگر در کیفیت و محتوای غذا ، باعث می شود که ملکه آینده ماده ای به تمام معنا کامل باشد و دستگاه تولید مثل کاملی داشته باشد .
وقتی ملکه جوان از سلول خود بیرون می آید ، کارگرها عملا او را نادیده می گیرند . اما خیلی زود جلب آن می شوند و به تغذیه و تیمار او می پردازند . در چند روز اول حتی در کندو دنبال او می کنند و نیشش می زنند. ملکه معمولا بعد از یک هفته سر حال می آید و از لحاظ جسمی برای پرواز جفت گیری آمادگی پیدا می کند.معمولا به تنهایی و بین ظهر تا 4 بعد از ظهر کندو را ترک می کند و احتمالا تا فاصله های نسبتا دور از کندو پرواز می کند . به نظر می رسد که ملکه به قسمتهای تجمع زنبورهای نر می رود زیرا در مدتی کوتاه با بسیاری زنبورهای نر جفتگری می کند. ملکه معمولی چند بار به منظور جفتگیری پرواز می کند و گاه با 10 زنبور نر مختلف جفتگیری می کند.این روش جفتگیری باعث کاهش جفتگیری با زنبورهای خودی می شود و در نتیجه بازده زنبورهای خودی افزایش می یابد .